Vài tuần nay, cộng đồng mạng bàn tán nhiều về lời của câu mở đầu trong tuyệt phẩm ‘Còn tuổi nào cho em’ của nhạc sỹ Trịnh Công Sơn. Gần như tất cả chúng ta đều quá quen thuộc với ca từ: ‘Tuổi nào nhìn lá vàng úa chiều nay …’.
Tuy nhiên theo một tài liệu được công bố, là bản nhạc chép tay mà nhà nhạc sỹ đã gởi cho cô Ngô Vũ Dao Ánh vào năm 1962 thì câu này là: ‘Tuổi nào mang bướm hồng ép vào tay …’.
Một vài người yêu nhạc đặt câu hỏi và theo tìm hiểu của chúng tôi thì cả hai đều đúng. Rất có thể trong phiên bản đầu tiên cho Dao Ánh, vốn khá là riêng tư giữa hai người, Trịnh Công Sơn đã đưa vào một hình ảnh thi vị ‘ép bướm hồng’; nhưng trong lần xuất bản vài năm sau đó, chính ông đã hiệu chỉnh lại một chút và chuyển thành ‘nhìn lá vàng úa’ để mang tính đại chúng hơn.
Theo thiển ý của Dòng Nhạc Xưa, cái nào cũng có cái hay của nó, việc cảm nhận là tùy mỗi người mà thôi!
Kỳ 1: Còn tuổi nào cho Dao – Ánh – sương – mù
(Nguồn: https://www.tcs-home.org)
Những ngày qua,đại diện gia đình cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn là ông bà Nguyễn Trung Trực – Trịnh Vĩnh Trinh, cùng nhà thơ Nguyễn Duy, nhà báo Nguyễn Trọng Chức, nhà nghiên cứu Bùi Vĩnh Phúc, đã kết hợp với NXB Trẻ (TPHCM) để biên soạn và ấn hành bộ sách kỷ niệm 10 năm ngày mất nhạc sĩ Trịnh Công Sơn (2001 – 2011) – trong đĩ có cuốn Thư tình gửi một người, công bố hàng trăm bức thư của Trịnh Công Sơn viết gửi người yêu trước đây…
Người nhận lưu giữ cẩn thận suốt gần nửa thế kỷ nay – kể từ bức đầu tiên Trịnh Công Sơn viết ở Blao gửi về Huế cuối thu 1964, đến bức cuối cùng gửi từ TPHCM ra nước ngồi tháng 1.2001, tức trước lúc ông qua đời vài tháng (1.4.2001). Tất cả đều gửi đến một người – người ông yêu từ năm cơ ấy là nữ sinh 16 tuổi: Ngơ Vũ Dao Ánh.
Chị Dao Ánh hiện sinh sống ở nước ngồi và suốt mấy chục năm qua, chị không muốn ai đọc những bức thư “dành cho riêng mình”, song gần đây, chị đã quyết định dành tặng lại gia đình nhạc sĩ. Chúng tơi đến gặp ông bà Nguyễn Trung Trực – Trịnh Vĩnh Trinh để được “đọc trước” tại chỗ những bức thư ấy trước khi cuốn Thư tình gửi một người ra mắt độc giả cuối tuần này, dự kiến vào 31.3 tới. Thật khó nói ngay hết một lần tất cả những xúc động, những bất ngờ khi đọc thư của một người đang yêu, người đó lại là một nhạc sĩ tài hoa như Trịnh Công Sơn: “Suốt cả đêm hôm qua anh nằm mơ thấy Ánh. Có Ánh rất yên lành trên những con đường xa lạ của một mùa hè đã qua mà phượng vẫn còn đỏ ngời (…) Ánh mặc áo nâu, tóc mềm như mây có cả chiếc nơ màu nâu nhạt cài lên rất huyền hoặc (…) Bây giờ tháng chín. Anh gởi về cho Ánh sương mù và mây tháng chín ở đây” (thư Blao 2.9.1964). Hoặc: “Anh nhớ Ánh, nhớ Ánh , nhớ Ánh mà không nói được với ai. Như tiếng kêu của một loài kiến nhỏ. Làm thế nào Ánh nghe thấy… Ánh ơi, Ánh ơi, Ánh ơi, Ánh trở về buổi trưa mắt buồn, áo trắng… Rất mong thư Ánh mỗi ngày mỗi giờ mỗi tháng mỗi năm…” (thư Sài Gòn 16.2.1965). Hoặc tha thiết như: “Anh bây giờ đang có một điều cần nhất là: Yêu Ánh vô cùng. Anh đang nhớ lắm đây. Tình yêu đó bỗng đổi dạng như một phép lạ…” (thư Sài Gòn 16.9.1966).
Cạnh tình yêu, tình nhớ, tình xa, tình sầu, qua hàng trăm bức thư của nhạc sĩ, chúng ta được biết thêm nhiều điều ghi trong ấy về sinh hoạt của một số vùng thời còn chiến tranh cách đây gần 50 năm, như ở Sài Gòn, Huế, Đà Nẵng, Đà Lạt, Đơn Dương, và nhất là Blao. Biết được thêm về đời sống riêng của TCS qua các dòng thư nhắc đến tình cảm của ông với những người thân trong gia đình. Có cả những dòng kể về các bạn thân của ông như Đinh Cường, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Bửu Ý, Lữ Quỳnh, về các nhạc sĩ như Phạm Duy và ca sĩ Thái Thanh, Bạch Yến, Kim Vui, Minh Tuyết, Khánh Ly chẳng hạn. Qua thư tình, khi trò chuyện với người yêu, TCS cũng bày tỏ ít nhiều tâm trạng và những trăn trở của giới trí thức quanh ông. Thư nhắc đến nhiều ca khúc nổi tiếng như: Rưng rưng dưới mưa trời với lời Pháp J’irai pleurer sous la pluie, hoặc bản Giao hưởng dang dở (Symphonie Inachevée) của Schubert, nhiều nhà văn, triết gia như Albert Camus, André Maurois, Frank Kafka, Ernest Hemingway, các ca sĩ Elvis Presley, Richard Anthony, Howard Greenfield, Carole King, các diễn viên James Dean, Steve Mc Queen – tất cả cho ta biết thêm về sức cảm thụ văn học và nghệ thuật của người đương thời. Về sáng tác, qua thư tình TCS, có thể biết chính xác người tình nào đã tác động mạnh mẽ đến việc thai nghén và ra đời của một số ca khúc tuyệt vời như Lời buồn thánh, Tuổi đá buồn, Mưa hồng,Gọi tên bốn mùa…
Đến 1989, TCS đã 50 tuổi, viết gửi Ánh (đã ra nước ngồi) có ý trách nhẹ: “Dao Ánh ơi, lâu lắm mới viết lại tên Ánh trên tờ thư (…) Anh nhớ Ánh như những ngày xưa (…) Những kỷ niệm xưa đã nằm trong những bài hát của anh. Ánh thì chẳng giữ lại gì cả. Thế mà cũng hay. Hãy để một người khác giữ và mình thì đã lãng quên hoặc nhớ trên một văn bản không bao giờ có thực” (thư TPHCM 14.8.1989). Có lẽ ông nghĩ Dao Ánh “chẳng giữ lại gì cả”, hoặc nếu có nhớ nhau thì chỉ nhớ trên tờ thư đã bị đốt cháy, đã tan theo khói và tro tàn. Nhưng thật ra, ở một phưông trời xa, chị Dao Ánh vẫn giữ từng bức thư TCS gửi cho mình. Giữ cả những bông hồng đã ngã màu thời gian do TCS ép trong thư hơn 45 năm trước và có cả những bông lau trên đồi Blao nữa. Giữ những giọt nến do TCS nhỏ xuống trang thư thành chữ ÁNH khá lớn. Giữ những bài hát mà TCS tự tay chép tặng chị khi còn trong phác thảo, như bài ‘Còn tuổi nào cho em’ – được kể rõ trong thư viết từ Blao 3.12.1964: “Những buổi sáng này anh lại đi qua từng bãi sương mù và từng bãi hoa cỏ tím. Mặt trời lên, hoa cỏ trông xa như tơ tím ngát. (…) Những ngày nằm vùi ở đây không còn ai, anh đã ngồi trong mùng và viết xong bản: Còn tuổi nào cho em…”. Bản ấy được nhắc lại trong thư viết ở Đà Lạt chiều cuối năm 31.12.1964: “Chỉ còn hai giờ nữa là năm sẽ hết. Ánh ơi, Ánh ơi, Ánh ơi, Ánh ơi, anh đi ra phố uống rượu một tí rồi sẽ về viết tiếp cho Ánh, Ánh nghe. Tất cả những gì linh thiêng nhất anh đã kết tụ lại để nghĩ về Ánh cho một ngày một đêm một giờ cuối cùng của năm… Ánh có buồn lắm không. Hãy ngước mắt lên cho anh nhìn. Mây sẽ kết trên vùng mắt đó. Anh đã nói thế trong lời ca ‘Còn tuổi nào cho em’ cho Ánh, có bằng lòng thế không Ánh?”
Giao Hưởng – Dạ Ly
Về câu hát ‘Tuổi nào mang bướm hồng ép vào tay’ của Trịnh Công Sơn
(Nguồn: TuoiTre.vn)
Lâu nay, phiên bản phổ biến của Còn tuổi nào cho em vẫn có câu đầu tiên quen thuộc: “Tuổi nào nhìn lá vàng úa chiều nay”.
Vì thế, khi nhìn thấy bức ảnh bản nhạc có câu đầu “Tuổi nào mang bướm hồng ép vào tay”, nằm trong loạt ảnh chụp thư tình do bà Dao Ánh cung cấp cho gia đình nhạc sĩ mới đây, nhiều khán giả không khỏi ngạc nhiên.
Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ Online, bản nhạc có ca từ “Tuổi nào mang bướm hồng ép vào tay” đã được công bố lần đầu trong cuốn sách Thư tình gửi một người, bản in đầu tiên năm 2011 và tái bản nhiều lần sau đó. Bản nhạc này được Trịnh Công Sơn gửi cho Dao Ánh trong bức thư năm 1964, cụ thể là ngày 3-12-1964.
Còn câu hát “Tuổi nào nhìn lá vàng úa chiều nay” xuất hiện từ năm nào? Theo MC Minh Đức, đến năm 1968, cuốn sách Những tình khúc Trịnh Công Sơn do chính tác giả ấn hành đã in bài Còn tuổi nào cho em với câu hát mới này.
Cả hai phiên bản câu hát đều được in với chữ viết tay của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn nên không phiên bản nào là giả. Theo suy luận, có thể trong vòng 4 năm từ 1964 – 1968, nhạc sĩ đã suy nghĩ và thay đổi câu hát.
Rõ ràng, câu hát “Tuổi nào nhìn lá vàng úa chiều nay” mới là câu hát quen thuộc, đi vào lòng khán giả nhiều thế hệ. Còn câu “Tuổi nào mang bướm hồng ép vào tay” đầy lạ lẫm, khiến nhiều cư dân mạng đặt câu hỏi, nhưng lại là câu hát gốc của bài Còn tuổi nào cho em.
Theo MC Minh Đức, vấn đề không lớn nhưng cũng cần thông tin lại rõ vì nhiều người lần đầu thấy câu “Tuổi nào mang bướm hồng ép vào tay” lại tưởng là sai.
Anh suy luận: “Vậy có thể coi ‘bướm hồng’ là phiên bản nội bộ của hai người, liên quan tới kỷ niệm riêng nào đó, còn ‘lá vàng’ là dành cho quần chúng đông đảo nơi nơi”. Do đó, nếu sau này có ai hát “bướm hồng” thì cũng không thể coi là sai.
Bình luận cùng MC Minh Đức trên mạng xã hội, ca sĩ Quang Dũng viết: “Có những bài hát nguyên bản, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn viết theo thời cuộc và mộng mơ của thời đó. Còn ở những tuyển tập ca khúc sau này, nhạc sĩ có ý đổi ca từ để phù hợp thực tại. Nhiều bài đã được thay đổi để âm nhạc gần gũi với đời sống hôm nay”.
Cũng trong cuộc thảo luận này, nhà văn – nhà thơ Nguyễn Anh Vũ cho biết năm 1999, anh theo bác đến hầu rượu mấy nhạc sĩ ở nhà Trịnh Công Sơn và đã được nghe phiên bản “bướm hồng ép vào tay”.
“Tôi hân hạnh được nghe lời giải thích rằng nhạc ảnh đó là cánh phượng ép trong vở học trò” – Nguyễn Anh Vũ viết.
Còn khán giả trẻ khá đón nhận phiên bản “mới mà cũ” này. Khán giả Ngọc Linh nói với Tuổi Trẻ Online: “Từ “bướm hồng ép vào tay” sang “lá vàng úa chiều nay”, ai cũng nhìn thấy sự thay đổi rất lớn ở tâm thế của nhạc sĩ. Một bên là sự tươi trẻ, ngây thơ của mối tình thanh xuân học trò, một bên là chiếc lá úa sắp rụng báo hiệu tuổi già, chia ly.
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn không còn nữa để giải thích vì sao lại thay đổi câu hát, nhưng nếu là người yêu nhạc Trịnh, hẳn ai cũng lắng lòng để tự cảm nhận được”.
